Çok tercih edilmeyen bir coğrafya olduğu için yalnızca iki alternatif uçuş var; biri Moskova aktarmalı Rus Hava Yolları ile, diğeri de Kırgızistan’ın başkenti Bişkek aktarmalı Türk Hava Yolları ile. Biz THY‘yi seçtik. Bu uçuşta Bişkek’de 12 saat bekleyeceğimiz bir aktarma yapmamız gerekiyordu.
Esmeri Alev Ekebaş Yazdı
Sınır Tanımayan Dağcılar Spor Kulübü’nün Başkanı Ethem KURUÇAY ile STD üyeleri ile Moğolistan’a yaptıkları gezi hakkında konuştuk. 3000 km yol yaptıkları gezinin büyüleyici yanları, Orhun Vadisi, Orhun Yazıtları, Dukha Türkleri, Altay Dağlarının göründüğü kadar sert olması, kuşların efendisi kartalın kutsallığı, yemek ve göçebe kültürünü konuştuk.
* Esmeri Alev EKEBAŞ: Sayın Ethem Kuruçay, Sınır Tanımayan Dağcılar Spor Kulübü’nün başkanısınız. Bize, kendiniz ve kulübünüz hakkında bilgi verebilir misiniz?
Ethem KURUÇAY: Bana bu şansı verdiğiniz için teşekkür ederim. Ben, emekli olmuş, ama çalışmaya devam eden bir Veteriner Hekimim. Doğa sevdalısıyım, iki yıldır da üyesi olmaktan gurur duyduğum kulübüme Başkan olarak hizmet vermekteyim. Bizler, her hafta, Bursalılar olarak, sahip olduğumuz en önemli değerlerden biri olan Uludağ’ımızın farklı rotalarında doğa yürüyüşleri yapıyoruz. Bunlara ilave olarak da hem ülkemizin hem de dünyanın farklı coğrafyalarında etkinlikler düzenliyoruz. Dağcılık Federasyonu’na üye, federe bir kulübüz.
* Türkiye’nin ve dünyanın farklı coğrafyaları dediniz. Bize, ülkemizde çıktığınız dağlar ile dünyada hangi ülkelerde faaliyet yaptığınızı söyleyebilir misiniz?
Ülkemizin neredeyse tüm dağlarına kulüp olarak gittik ve zirvelerine çıktık. Ağrı Dağı, Kaçkarlar, Erciyes, Kaz Dağları, Süphan, Hakkari’nin dağları, Torosların farklı zirvelerini bunlardan birkaçı olarak söyleyebilirim. Asıl kulübümüzü farklı kılan, dünyanın farklı coğrafyalarında faaliyetler düzenlemiş olmamızdır. Bunlar; Gürcistan’ın Kazbek Dağı, Fas’ın Atlas Dağları, Peru’nun And Dağları, Nepal’in Everest Ana Kampı, Tanzanya’nın Kilimanjaro Dağı, Moğolistan’ın Sayan Dağlarına bağlı Mönkh Saridağ Dağı gibi.
* Sınır Tanımayan Dağcılar olarak dünyanın birçok coğrafyasına gitmişsiniz. Bu sefer niçin Moğolistan’ı tercih ettiniz? Sizi oraya çeken neydi? STD üyeleri ile 3000 km yol yaparak Moğolistan’a gezi düzenlemiştiniz. Bursa’dan Moğolistan’a gidişiniz için “Anadolu’dan Atayurda ziyaret” dediniz. Bu gezi kararınızı, size eşlik eden arkadaşlarınızı ve amacınızı anlatır mısınız? Böyle bir faaliyeti kulübünüzden kaç lisanslı sporcu ile yapmayı planladınız? Bizlerle isimlerini paylaşır mısınız?
Muhtemelen bizi oraya çeken; Moğol kültürünü yakından tanımak, hatta onlar gibi doğal ortamlarda, bozkırlarda yaşamak diyebilirim. Bunun yanında, bütün faaliyetlerimizde olduğu gibi asıl hedefimiz, yüksek bir dağa çıkmayı ve Moğolistan’a özel ne varsa gidip görmeyi ve bilmeyi istemekti.
Bunun için faaliyet öncesi kulüp üyelerimizden talep topladık ve istek gösteren 11 arkadaşımızla çıktık yola:
Türkiye’de, Suriye sınırındaki Rus uçağını düşürme olayı daha yeni olmuştu ve Ruslar Türklere karşı çok kızgındı. Rus makamları; “Bu dağın Rusya tarafından Rus dağcılar da tırmanırsa, sizler de tırmanıp zirvede bayraklarınızı açarsanız sıkıntı çıkar.” bahanesiyle bizi oyaladılar…
* Moğolistan dünyanın bize göre oldukça uzak bir noktası. Buraya faaliyet düzenlemek zor olmadı mı? Bildiğim kadarıyla tur şirketleriyle bile gitmenin neredeyse imkânsız olduğu bu coğrafyaya nasıl gittiniz?
Çok haklısınız. Nasıl gideceğimiz konusunda baştan biz de zorlandık. Ama yoğun bir arayış içerisine girdik ve Başkonsolosluk, Büyükelçilik, Dış Ticaret Müşavirliği, TİKA, oradaki ticari Türk işletmeleri ve daha önce oralara seyahat etmiş Türklerin sosyal medya adresleri gibi yazılabilecek veya yardım istenebilecek aklımıza neresi geldiyse yazdık, mail attık. Somut olarak yalnızca Dış Ticaret Müşavirliği aracılığıyla, Türkiye’de üniversite okumuş beş Moğol vatandaşının mail adreslerine ulaşmak bizim için bir çıkış yolu doğurdu. O beş kişiden biri olan Buyan İshidori, bize yardım edebileceğini söyledi ve bütün planlarımızı onun üzerinden yaptık ve gerçekleştirdik. Buyan; Bursa’da Uludağ Üniversitesi’nde okumuş, kendini gerek Bursa’ya gerekse Türklere borçlu hisseden bir Moğol vatandaşıydı. Gitmeden önce Buyan’la 71 kere karşılıklı mail’leşerek bütün faaliyetimizi daha buradan ayrılmadan organize ettik. Araba kiralamamız, kalacağımız yerler, ne yiyip ne içeceğimiz, gezeceğimiz yerler ve çıkacağımız dağ için alınacak izinler gibi bir çok detayı, gitmeden önce yazıştık ve organize ettik. Ve oraya gittiğimizde her şey planladığımız gibi gelişti.
* Ülkeler birbirinden uzak. Dolayısıyla bizlere Moğolistan yolculuğunuzdan ve oraya nasıl ulaştığınızdan biraz bahseder misiniz? Oldukça geniş bir coğrafyaya yayılan ve beş bölgeye ayrılan Moğolistan’da gezi rotanızı nasıl belirlediniz? Rotayı ve konaklama alanlarınız nereleri oldu* Bu organizasyonda yanınızda Moğolistan’dan hangi kişi ve kurumlar vardı?
Çok tercih edilmeyen bir coğrafya olduğu için yalnızca iki alternatif uçuş var; biri Moskova aktarmalı Rus Hava Yolları ile, diğeri de Kırgızistan’ın başkenti Bişkek aktarmalı Türk Hava Yolları ile. Biz THY‘yi seçtik. Bu uçuşta Bişkek’de 12 saat bekleyeceğimiz bir aktarma yapmamız gerekiyordu. Biz de Bişkek’te yapacağımız bu 12 saatlik aktarmada hem şehir merkezini ve alışveriş yerlerini gezmek hem de Bişkek’e 30 km. mesafedeki Ala-Arça tabiat parkını ziyaret etmek için havaalanından bir minibüs kiraladık. Gittiğimiz o bölgeden Tien-Şan dağlarına, yani Tanrı dağlarına uzaktan da olsa bakma ve zirvelerini görme şansını elde ettik. Sonrasında, tekrar hava alanına döndük ve 4 saat süren bir yolculukla Moğolistan’ın başkenti Ulan Bator’un Çengiz Han Hava Alanı’na iniş yaptık. Uçağımız, dönerken de aynı güzergahı takip etti. Bu sefer Bişkek’i gezerken güzel bir restoranda bazı arkadaşlarımız at eti yerken, bazı arkadaşlarımızın da Özbek pilavı ve Kırgız mantısının tadına bakma şansları oldu.
* Normalde bizler Moğolistan denince Gobi çölünü ve uçsuz bucaksız bozkırları hatırlıyoruz. Sizler dağcı bir grupsunuz. Moğolistan’da dağcılık hangi seviyede ve çıkacağınız dağı seçmek kolay oldu mu?
Evet, çok doğru söylüyorsunuz. Bu anlamda ülke hem zengin hem de fakir. Yani dağlar batıya toplanmış. Kazakistan, Çin ve Rusya sınırlarının kesiştiği noktaya. Altay Dağları var. Fakat başkent Ulan Bator’a 1700 km. mesafede. Ulaşmak, kara yoluyla neredeyse imkânsız. Havayolu ise küçük uçaklarla hem pahalı hem de zor. O yüzden ülkenin güneyini de Gobi çölünün kapladığını ve bazı dağlara da kutsallığı yüzünden izin verilmediğini düşünürsek, biz de çıkacağımız dağı, kuzeyde, Rusya sınırındaki Sayan dağ grubunun bir parçası olan Mönkh Saridağ Dağı olarak seçtik. Tabi, doğru bir tercih yapamadığımızı oraya gidince anladık. Moğol makamlarından bütün izinlerimizi almış olmamıza rağmen, dağın kuzey kısmı Rusya sınırları içerisinde olduğundan, son gün, dağın eteklerindeki Rus irtibat bürosu iznimizi imzalamayarak bize zorluk çıkardı. Türkiye’de, Suriye sınırındaki Rus uçağını düşürme olayı daha yeni olmuştu ve Ruslar Türklere karşı çok kızgındı. Rus makamları; “Bu dağın Rusya tarafından Rus dağcılar da tırmanırsa, sizler de tırmanıp zirvede bayraklarınızı açarsanız sıkıntı çıkar.” bahanesiyle bizi oyaladılar ve iznimizi beş saat gecikmeyle onayladılar.
Bizler de geç kalmamıza rağmen, aramızdan seçtiğimiz beş arkadaşımızı yerel dağ rehberi eşliğinde aceleyle dağa gönderdik. Tırmanma esnasında rehberimizin zamanın dönüş için çok yetersiz olacağını söylemesiyle, gece karanlığında patikası olmayan dağdan dönmemek veya belki de dağda bir gece konaklama riskini göze almadığımız için, 3000 m. yüksekliğe yaklaşmışken dönüş kararı almak zorunda kaldık. Çünkü programımız çok sıkışıktı. Bu yüzden planlarımızı bir gün bile sarkıtma şansımız yoktu.
o vadide geceleyen 200.000 kişilik Moğol ordusunun sabah sefere doğru yola çıktığını hayal etmek bile, bulunduğumuz yerlerin önemini bir kez daha bizlere hissettiriyor.
* Moğolistan, tarihsel anlamda çok eski bir yerleşim yeri. Çevrenize hangi gözle baktınız? Bir Türk olarak sizi en çok etkileyen ne olmuştu?
Tabi, bizler için kadim topraklar diyebileceğim yerlerde olmak çok heyecan vericiydi. Hun Türkleri, Uygurlar, Göktürkler, Avarlar gibi bazı Türk
topluluklarının buralarda yaşamış, hüküm sürmüş, yüzyıllarca at koşturmuş ve kılıç kuşanmış olduğunu biliyor olmak, çevrenizi farklı gözlerle izlemenize sebep oluyor. Tarihte Türk kelimesinin yazılı olarak karşımıza çıktığı ilk yazıtlar olan Bengütaşlar’a, yani Bilge Kağan ve Kültiğin’in yazdırdığı dikili taşlara dokunma şansımız oldu. Bu bile sizi heyecanlandırmaya fazlasıyla yetiyor. Bu yazıtların replikalarını, ilk defa bulundukları yerlere dikmişler, asıllarını da hemen yanında yapılan müzede sergilemekteler. Bizler de bu dikili taşların birkaç yüz metre yakınında geceyi, Moğolların GER dediği, bizlerde ise YURT diye söylenen çadırlarda geçirdik. Yani, Orhun vadisinde ve Orhun nehrine bakarak yaşanmış bir gün ve bir gece. Ayrıca Moğol imparatoru Cengiz Han’ın başkent olarak da seçtiği, Karakurum da denen bu topraklara yüksekten bakmak ve o vadide geceleyen 200.000 kişilik Moğol ordusunun sabah sefere doğru yola çıktığını hayal etmek bile, bulunduğumuz yerlerin önemini bir kez daha bizlere hissettiriyor.
* Bu bahsettiğiniz eski kültürel kimliklerini günümüze taşıyan göçer veya yerleşik insanlar, kabile veya topluluklar var mıydı? Yakından görme şansınız oldu mu? Moğol ve Kazak kültürüne dair izlenimleriniz ve Türk kültürü ile olan bağlantılarını gözlemlerinizi anlatır mısınız? Tabii Dukha Türkleri ile anılan Ren Geyiklerini de unutmamak gerekli. Qusbegi Kazak göçmenleri ile karşılaştınız mı? Dukha Türkleri, kökenleri, yaşam alanları, dilleri ve kültürlerinden bahseder misiniz? Türkiye ile yakınlıkları, Türklere benzer yönleri, adetleri, kullandıkları ortak kelimeler, bağları nelerdir? Türkçenin hangi lehçesini konuşuyorlar? Göçebe hayatlarını atlar, ren geyikleri, kartallar, şahinler ve aileleri ile birlikte nasıl sürdürüyorlar. Şaman kültüründen hangi izleri taşıyorlar? Bu oramda neler hissettiniz? Neler gözlemlediniz?
Evet, bu anlamda çok şanslıydık. Sayan Dağları’nın uzantısı olan çıkacağımız dağ için 750 km. kuzeye doğuya gitmiştik. O bölgeler güney Sibirya diye biliniyor ve soğuk iklim şartlarına dirençli Tayga ormanları ile kaplı. Bu coğrafyada sayıları 400’ü geçmeyen Tuva Türkleri veya Dukhalar da denen, Ren geyiği çobanlığı yapan göçer topluluklar yaşıyor. Biz, bu topluluğa dahil birkaç çadırdan oluşan bir klanın biraz güneye indiğini ve Ren geyiği boynuzundan yapılmış hediyelik eşya sattıklarını rehberimiz vasıtasıyla haber aldık ve rotamızı onlara doğru çevirdik. Onların lideri ve en önemli kişisi olan bir Şaman kadınla, rehberimiz aracılığı ile sohbet ettik ve sorunlarını dinledik. Hatta akşam bizleri bir şaman ayinine katılmamız için davet ettiler. Orada ren geyiklerini görmek, onlara dokunmak ve yöresel kıyafetlerle resimler çektirmek bizleri yeteri kadar heyecanlandırmıştı.
Daha sonrasında Orta Moğolistan’ın bozkırlarında arabalarımızla güneye doğru yol alırken, yol yakınındaki bir Moğol çadırına konuk olduk. Çat kapı biz geldik misali. Küçük bir çekirdek aile, bizleri ağırlamak için adeta etrafımızda pervane oldu. Bir göz oda büyüklüğündeki çadırlarında, yedirdiler, içirdiler bizleri. Onların atlarına bindik, kış için kuruttukları peynirlerinin ve kurutulmuş etlerinin tadına baktık. Unutamayacağımız anılarla ayrıldık onların yanlarından.
Nüfusun yaklaşık üç buçuk milyon olduğu bir ülkede 39 milyon at var desem, herhalde size biraz fikir vermiş olurum. Bunların bir kısmı sahipli ama büyük bir çoğunluğu da bozkırlarda sürüler halinde…
* Moğolistan’da hep hayvanların çok olduğunu söylerler, hatta başı boş gezen atlardan bahsederler. Moğolistan kültürü atlar ve kartallarla bütünleşmiş. Atlara ve kartal/şahin verilen önem yaşama nasıl yansımış? Altın Kartal Festivali yapılıyor. Bu muhteşem hayvanlarla Moğolistan gezinizde nerede, nasıl karşılaştınız?
Nüfusun yaklaşık üç buçuk milyon olduğu bir ülkede 39 milyon at var desem, herhalde size biraz fikir vermiş olurum. Bunların bir kısmı sahipli ama büyük bir çoğunluğu da bozkırlarda sürüler halinde, başı boş yaşıyorlar. Küçükbaş hayvan sahibi olan Moğolların sürülerindeki hayvan sayısı, binli rakamlarla söyleniyor, 3000- 5000 koyun gibi. Sürüler o kadar büyük ki, çobanlar, işlerini ya at sırtında ya da motosikletlerle yapıyorlar. Tabi bir de oralarda soğuk havalara dayanıklı YAK denen büyükbaş hayvanlar var. Bizim sığırlarımızdan daha uzun tüyleri olan bu hayvanlar, -50, -60 derecelerde hayatlarını devam ettirebiliyorlar.
Ayrıca bizim buralarda nasıl karga ve saksağan çoksa, oralarda da kartal ve şahin o kadar çok. Gökyüzüne baktığınızda bir kartal veya başka bir yırtıcı kuş görmemeniz imkânsız gibi. Biz de bunları bol bol gözledik ve fotoğrafladık.
* Burada yaşayan insanların inanışları konusunda bizlere bir şeyler söyleyebilir misiniz? İbadethane veya tapınakları var mı? Görme şansınız oldu mu?
Bu anlamda da ilginç bir ülke. Yüzde doksan beşi Moğol olmasına rağmen farklı inanışlar var. Çok büyük bir çoğunluğu Tibet Budizmi’ne inanıyor ama onlardan sonraki çoğunluk, inançsız olan Moğollar. Az miktarda Müslüman, Hıristiyan ve Şamanizm’e inanan insanlar da var.
Budist tapınaklardan Ulan Bator’daki Zaisan tapınağı ile Karakurum’daki Erdene-Zu tapınaklarını görüp, gezebildik.
Yüzde doksan beşi Moğol olmasına rağmen farklı inanışlar var. Çok büyük bir çoğunluğu Tibet Budizmi’ne inanıyor ama onlardan sonraki çoğunluk, inançsız olan Moğollar. Az miktarda Müslüman, Hıristiyan ve Şamanizm’e inanan insanlar da var.
* Bizlerde, Moğol imparatorluğu denince Cengiz Han, Cengiz Han denince Moğollar aklımıza geliyor. Bu etkileşimi orada hissettiniz mi? Onlar için Cengiz Han ne ifade ediyor?
Moğollar, var oluşlarını Cengiz Han’a borçlu olduklarını düşünüyorlar. Bizler nasıl Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ü şükran ve minnetle her fırsatta anıyorsak, onlar da aynısını Cengiz Han için yapıyorlar. İsmini havaalanlarına, yollara, müzelere, bulvarlara, meydanlara veriyorlar ve onu unutmayıp, unutturmuyorlar. Ayrıca dünyadaki şu ana kadar 45 m. boyuyla yapılan en büyük insan heykeli, Cengiz Han’a ait. O heykelle ilgili şöyle bir hikâye anlatılır Moğolistan’da, kısaca aktarmak isterim. ‘’Bir gün Cengiz Han, ikinci Çin seferinden dönerken, ordusuyla yoğun siste yolunu kaybetmiş. Sis, günlerce kalkmamış. Gece Cengiz Han, Gök Tanrı’ya; “Bana yolumu göster.” diye yalvarmış. Sonra, gece rüyasında tanrı ona, sabah kalktığında atının kırbacını göğe savurmasını ve tutamacı hangi yönü gösteriyorsa ordusunu o yöne götürmesini söyler. Sabah kalkınca rüyasını komutanlarına anlatır ve kırbacını savurup tutamacı istikametinde ordusunu götürür. Bir süre sonra ordu Karakurum’a varır.’’ İşte bu anlatılan olayın gerçekleştiği yere Moğol hükümeti, dünyanın en büyük heykelini yapar ve anıtlaştırır. Biz de üzerine asansörle çıkılan, Cengiz Han’ın atının üzerinde ovaya baktığı bu heykeli ziyaret ettik. Ve atının iki kulağı arasına yapılan platformdan uçsuz bucaksız ovaya doğru baktık.
* Moğolistan’ı bizlere çok güzel anlattınız. Başka aklınıza gelen bir şeyler varsa onları da hatırlamanızı isteyeceğim. Çünkü bu söyleşiden sonra mutlaka başkaları da o kadim topraklara gitmek isteyecektir. Anılarınız bizler için çok değerli ve önemli bir yol gösterici oldu.
Bizler Gobi çölünü göremediğimiz için biraz eksik kalmış olsak da Moğolistan’ın bütün eşsiz doğal güzelliklerini görme şansımız oldu. Hatta sönmüş bir yanardağın kraterinden içeriye doğru bile baktık.
Orta Moğolistan’da, Hustai Milli Parkı’nda, günümüzde doğada serbestçe gezen Yılkı atlarının ataları olan, şu an soyları tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kalan Przewalski atlarını görebilmek için, sabah çok erken saatlerde su içmeye gelecekleri bir vadinin yamacında bekledik. Yaşadıkları doğal ortamlarda onları gözlemledik. Gerçi bu atlardan olmasa da diğer atlardan elde edilen sütlerin fermantasyonu ile elde edilen Kımız içeceğini de tatma şansımız oldu. Bu da bizler için oldukça farklı bir deneyimdi.
Bu faaliyetimiz boyunca, 10 gün içerisinde, kiraladığımız 4×4 araçlarla 2700 km. yol yaptık. Dağlarını gördük, kültürlerini tanıdık, yemeklerini yedik, sularını içtik. Yanımızda binlerce fotoğraf, onlarca video ve yaşanmış, anlatılacak birçok hikâye ile geri döndük.
Bizler Gobi çölünü göremediğimiz için biraz eksik kalmış olsak da Moğolistan’ın bütün eşsiz doğal güzelliklerini görme şansımız oldu. Hatta sönmüş bir yanardağın kraterinden içeriye doğru bile baktık.
* Fotoğrafları kullanım izni verir misiniz? Eklemek istedikleriniz var mı? Sizlere sosyal medya aracılığı ile ulaşmak isteyenlere sosyal medya adresinizi vermek ister misiniz?
Fotoğraflarımı kullanım izni veriyorum. Sınır Tanımayan Dağcılar Spor Kulübü’nün facebook’da SINIR TANIMAYAN DAĞCILAR, Instagram da sinirtanimayandagcilar sosyal medya sayfalarından bize ulaşabilirler.
